متن / ویژگی‌های حکومت دینی از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه

ویژگی‌های حکومت دینی از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه


چکیده : تحقق حکومت عادلانه و ثبات واستقرار آن به انتخاب مردم و پذیرش آنان وابسته است. حتی پیغمبر اکرم (ص) با اینکه نبوتش از طرف خداست ولی حاکمیتش بر اثر بیعت با مردم عملی شد. حضرت علی(ع) هم با اینکه در مراحل مختلف توسط رسول الله به جانشینی انتخاب شده بودند ولی پس از رسول خدا عملاً دیگران تصدی امور را به دست گرفتند و پس از گذشت 25 سال یعنی بعد از قتل عثمان طبقات مختلف مردم به سوی آن حضرت شتافته و به اختیار خود مشتاقانه با آن حضرت بیعت کردند و حاکمیت آن حضرت را پذیرفتند. امام حسن(ع) هم در نامه ای به معاویه می نویسند: مسلمانان مرا ولی امر قرار دادند و بعد از پدرم با من بیعت کردند.



زهرا ربانی املشی *

باسمه تعالی

الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی

با تبریک عید ولایت و به بهانه غدیر به شرایط و ویژگی‌های حکومت از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه نظری می اندازیم:

ویژگی اول- محوریت خدا:

در قرآن میخوانیم: “واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرّقوا”. همگی به ریسمان خدا چنگ بزنید و متفرق نشوید. یعنی محور وحدت، ریسمان خداست. حبل الله در برخی تفاسیر به قرآن و در بعضی دیگر به اسلام تفسیر شده است که هر دو مورد انسان را به خدا وصل می کند و این رمز وحدت است.

ویژگی دوم- اقبال مردم:

تحقق حکومت عادلانه و ثبات واستقرار آن به انتخاب مردم و پذیرش آنان وابسته است. حتی پیغمبر اکرم (ص) با اینکه نبوتش از طرف خداست ولی حاکمیتش بر اثر بیعت با مردم عملی شد. حضرت علی(ع) هم با اینکه در مراحل مختلف توسط رسول الله به جانشینی انتخاب شده بودند ولی پس از رسول خدا عملاً دیگران تصدی امور را به دست گرفتند و پس از گذشت ۲۵ سال یعنی بعد از قتل عثمان طبقات مختلف مردم به سوی آن حضرت شتافته و به اختیار خود مشتاقانه با آن حضرت بیعت کردند و حاکمیت آن حضرت را پذیرفتند. امام حسن(ع) هم در نامه ای به معاویه می نویسند: مسلمانان مرا ولی امر قرار دادند و بعد از پدرم با من بیعت کردند.

ویژگی سوم- عدالت و ظلم ستیزی:

درسوره یونس آیه ۱۳ می‌خوانیم: “ولقد اهلکنا القرون من قبلکم لمّا ظلموا” به طور یقین امّت‌های گذشته وقتی ظلم کردند نابود شدند. یعنی علت نابودی آنان ظلم خودشان بود. ظلم مخالف عدل است، یعنی هرچیزی خلاف امرطبیعی خود باشد. واز آنجایی که نظام طبیعت بر اساس عدل و انصاف است ظلم را بر نمی‌تابد و همانند ندایی که وقتی به کوه می‌خورد به صاحب ندا بر می‌گردد، چنانچه عده‌ای ظلم کنند آثار آن به خودشان باز خواهد گشت. حال این ظلم می‌تواند پستی و منصبی باشد که از اهلش گرفته شده و به نا اهل داده شود و یا می‌تواند دیناری از بیت المال باشد که به ناحق مصرف شود حتیّ اگر این فرد عقیل برادر نابینای علی(ع) باشد.

حضرت علی(ع) سفارش زیبایی دارند که به جانشین ابن عباس در فارس، می‌فرمایند: “عدل را به کار بند و از ستمگری و بی‌عدالتی بر حذر باش که ستم و تجاوز جلای وطن را برای مردم پدید می‌آورد و بی عدالتی مردم را به طرف اسلحه و برخورد می‌کشاند”. و در جای دیگر به مالک اشتر سفارش می‌کنند: “خدا همیشه آه و ناله مظلومان را می‌شنود و در کمین ظالمان است”.

ویژگی چهارم- عدم استبداد رأی:

اصولا استبداد در دو چیز ریشه دارد: ۱- عجب و خودبینی ، ۲- چاپلوسی دیگران

علی(ع) در مورد عجب و خودبینی میفرماید: مَن مَدَح نَفْسَه فَقَدْ ذَبَحَها. هر کس خودش را مدح گوید، سبب نابودی‌ خود شده است. چرا که خودبین با کوچک شمردن دیگران، خشم کننده بر خود را زیاد می‌کند. در جای دیگر حضرت فرد خودبین را جاهلی دانسته که زمینه هلاکت خود را فراهم میکند:” مَنْ استَبَدَ بِرَاْیه هلک”. کسی که به رأی و نظر خود بسنده کند، هلاک خواهد شد. “کفی بالمرء جهلاً اَنْ یَرضی عن نَفْسِه” همین که انسان از خود راضی شد جاهل بودنش کفایت میکند. حضرت در نهج البلاغه می فرمایند: برادرت کسی است که به تو راست بگوید نه کسی که با تملق تأییدت کند. چرا که مدح و ثنای زیاد کبر و خودپسندی به وجود می‌آورد و افرادی را که فریب سخن ثناگوی چاپلوس را می‌خورند جاهلترین انسان‌ها نامیده اند.” اَجهَلَ النّاس المفترّ بقول مادح متملّق یُحَسّنُ لهُ القبیح و یُبغَضُ الیه النصیح”.

ویژگی پنجم – تلاش در جهت رفع فقر و تهیدستی:

وقتی فقر از دری وارد می‌شود دین و تقوا از در دیگر خارج می‌گردد. رسول اکرم می‌فرماید: “مَن لا معاشَ له لا معادَ له” کسی که معاش ندارد و تنگدست است معاد ندارد. و علی (ع) می‌فرماید: “فقر مرگ بسیار بزرگی است”. اجرای عدالت اقتصادی از ارکان حکومتها است و این بهانه‌ها که: “مردم ما به خاطر شکم انقلاب نکرده اند” و یا اینکه: “عده ای می‌خواهند مشکلات اقتصادی را بزرگ جلوه دهند” دردی را دوا نمیکند.

ویژگی ششم – رفتارهای شایسته و مناسب حاکمان:

خداوند در سوره حجر آیه ۸۸ میفرماید: “واخفض جَناحَکَ للمؤمنین”. بال‌های خودت را برای مؤمنین پایین آور. و نیزدر بحبوحه جنگ احد و با وجود آن همه مشکلات و شکست لشکر اسلام، آیه نازل شده و اخلاق و رفتار پیامبر را ستایش می کند و او را به مردمداری رهنمون می‌سازد “و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک فاعف عنهم واستغفرلهم و شاورهم فی الامر” ای پیغمبر اگر تو نرمخو نبودی مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند، ازآنان در گذر و برایشان استغفار نما و در امور با آنان مشورت کن.

ویژگی هفتم – کتمان نکردن حق و هموار کردن مسیر برای شناخت آن:

در نتیجه کتمان حق، شناخت حق و باطل برای عامه مردم مقدور نبوده و به گمراهی کشیده می شوند، برای نمونه حکایت مردی است که در نهج البلاغه آمده است: سعد ابن ابی وقاص در جنگ بدر شرکت فعال داشت و لشگر اسلام به فرماندهی او قادسیه و مدائن را فتح کرد و به وسیله زهر معاویه از دنیا رفت. این فرد با علی(ع) بیعت نکرد و در جنگ همراه آن حضرت نشد و آنچه باعث شد که سعد با آن سابقه درخشان چنین کند، جهل و عدم شناخت حق از باطل بود.

در انحصار نگه داشتن وسایل ارتباط جمعی باعث می‌شود که حقایق آنطور که هست معرفی نگردد و انسان‌ها در جهل نگه‌داشته ‌شوند. از نگاه قرآن کریم و نهج البلاغه مردم ولی نعمت حاکمانند و باید در جریان امور بوده و نقش اصلی را داشته باشند و برای زندگی خودشان، خود تصمیم بگیرند و به وسیله امر به معروف و نهی از منکر بتوانند به راحتی انتقاد و پیشنهاد کنند وخواستار تغییرات عاقلانه و عادلانه شوند و حاکمان نیز خود را موظف به شنیدن نصایح ملت بدانند.

رمز ماندگاری حکومت‌ها به طول عمر آن نیست، حکومت حضرت علی(ع) با اینکه از نظر زمانی کوتاه بود ولی عمق عدالتش، ظلم ستیزیش و کرامت نهادنش بر انسان به بلندای کل تاریخ است و هنوز و تا همه زمانها الگوی خوبان خواهد بود و در مقابل، ازحکومت‌های چندین ده ساله جائران، جز نفرت و بد نامی چیزی باقی نمانده است. امیدوارم همواره این شهامت را داشته باشیم که در رفتار خود تجدید نظر نماییم و همه نظرات را بررسی کرده بهترین را انتخاب کنیم. والسلام.

* فرزند مرحوم آیت‌الله ربانی املشی

---

منبع : كلمه
لينك در كلمه : http://www.kaleme.com/1389/09/04/klm-39059